Rodzina to podstawowa komórka społeczna. Stanowi ona swego rodzaju fundament, który jest zbiorem zasad, norm i doświadczeń mających wpływ na kolejne etapy życia. Idealna rodzina, tak samo jak idealni ludzie – nie istnieje. Nawet w tej najbardziej kochającej zdarzają się konflikty czy kłótnie. Problem pojawia się wtedy, gdy ta komórka zamienia się w rodzinę dysfunkcyjną, która utrudnia bądź wręcz uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie i rozwój jej poszczególnym członkom.
Spis treści
Rodzina dysfunkcyjna a patologiczna – to nie to samo!
Terminy „rodzina dysfunkcyjna” i „rodzina patologiczna” często stosowane są zamiennie, jednak oba pojęcia mają inny zakres definicyjny. W dużym uproszczeniu można stwierdzić, że każda rodzina patologiczna jest dysfunkcyjną, ale nie każda rodzina dysfunkcyjna jest patologiczna.
O rodzinie dysfunkcyjnej mówimy, gdy relacje pomiędzy jej członkami są trwale zaburzone i rzutują na samopoczucie psychiczne oraz fizyczne jej członków. Staje się ona patologiczna w momencie, w którym występują najpoważniejsze formy przemocy (fizyczna, psychiczna, seksualna), a także alkoholizm czy narkomania.
Osoby z rodzin dysfunkcyjnych czują się zaniedbywane emocjonalnie przez to, że nie poświęca się im wystarczającej uwagi, nie dostają wsparcia, miłości, akceptacji czy poczucia bezpieczeństwa. Charakterystyczne cechy rodziny dysfunkcyjnej to:
- istnienie „tajemnicy rodzinnej” – wstydliwego problemu, który członkowie chcą zataić,
- brak ustalonych ról i wzorców zachowań,
- brak dobrej komunikacji między członkami rodziny,
- brak intymności oraz przyzwolenia na okazywanie uczuć czy słabości,
- brak akceptacji dla odmiennych postaw oraz opinii.
Jak wygląda życie w rodzinie dysfunkcyjnej?
Zgodnie z koncepcją rodziny jako systemu, kiedy jeden jej element (matka, ojciec, dziecko lub ich wzajemna relacja) jest dysfunkcyjny, konsekwencje dotykają wszystkich członków. Jedną z podstawowych zasad funkcjonowania takiej rodziny jest milczenie oraz zaprzeczanie problemom – stanowi to swego rodzaju klosz ochronny. Nie ma ona ustalonych ról i wzorców zachowań, nie wyraża zgody na okazywanie słabości czy przeżywanie emocji. Jej jedyne reguły mają na celu ograniczenie swobody. Są nimi na ogół:
- kontrola,
- nadopiekuńczość,
- perfekcjonizm,
- brak zaufania,
- oskarżanie.
W wielu rodzinach dysfunkcyjnych na pierwszy rzut nie widać niczego, co wskazuje, że w środku dzieje się coś złego. Stanowi to dowód, że nie status społeczny czy majątkowy jest tu wyznacznikiem, ale to, jak dane osoby wywiązują się ze swoich ról czy spełniają we właściwy sposób swoje funkcje.
Syndrom DDD
Dzieciństwo powinno wiązać się ze stabilizacją emocjonalną, poczuciem bezpieczeństwa i poszanowaniem potrzeb najmłodszych członków rodziny. Gdy tak nie jest, dziecko nie nabywa właściwych wzorców funkcjonowania w rodzinie i społeczeństwie. Towarzyszące temu objawy, takie jak poczucie zagrożenia czy strach są charakterystycznymi objawami syndromu DDD – Dorosłego Dziecka z rodziny Dysfunkcyjnej.
Osoba nim dotknięta jest krytyczna wobec samej siebie i ma niskie poczucie własnej wartości. Dorastając w dysfunkcyjnym domu, boi się popełniania jakichkolwiek błędów. Ze względu na brak miłości i bliskości w dzieciństwie ma poczucie, że wszystko, co robi, nie jest wystarczająco dobre. Boi się samego siebie i własnych uczuć. Takie osoby często wiążą się w dorosłym życiu z inną zaburzoną osobą, odnajdując w niej to, co znane.
Jak sobie z tym poradzić?
Wiele osób mając świadomość tego, że żyje lub dorastało w rodzinie dysfunkcyjnej, chce zawalczyć o siebie i swoją niezależność, ale nie wie, jakie podjąć kroki. Przede wszystkim najlepiej będzie skorzystać z pomocy profesjonalistów w dziedzinie zdrowia psychicznego. Jeżeli początkowo czujesz opór przed wyrażeniem swoich potrzeb oraz emocji przed obcą osobą, podziel się nimi z tymi, którzy są dla Ciebie wsparciem. Istotne jest, aby w pełni rozumieć swoją rolę w rodzinie i nie ulegać manipulacjom, które mają na celu wyciszenie problemu. Bywa, że kiedy dorastasz w środowisku, w którym członkowie rodziny nie ufają sobie nawzajem, może być Ci trudno zbudować zaufanie z kimś innym. Bardzo ważne jest jednak, by podchodzić do nowych osób z czystą kartą i nie zakładać z góry złych zamiarów. Natomiast jeśli czujesz się na siłach – możesz spróbować zawalczyć o swoją rodzinę.
To, co wynosimy z domu rodzinnego, ma ogromny wpływ na naszą przyszłość. Chodzi tu zarówno o pozytywne, jak i negatywne wzorce. Nie każdy, kto dorastał w rodzinie dysfunkcyjnej, musi powielić schemat – będzie miał jednak utrudnione zadanie podczas budowania zdrowych relacji. Dlatego wiele zależy od wewnętrznej determinacji. Należy pamiętać, że żadna rodzina nie jest idealna, a kłótnia lub drobna sprzeczka nie kwalifikuje rodziny jako dysfunkcyjnej.