Miewasz paniczny lęk przed spotkaniami z innymi ludźmi? Na samą myśl o rozmowie ze swoim pracodawcą lub publicznym wystąpieniu paraliżuje Cię strach? Być może borykasz się z zespołem lęku społecznego, czyli inaczej mówiąc fobią społeczną. Współcześnie jest to jedno z najczęściej występujących zaburzeń w populacji ogólnej – zajmuje drugie miejsce zaraz po depresji. Poznaj przyczyny, objawy i sposoby leczenia fobii społecznej, a na końcu rozwiąż prosty test sprawdzający, czy borykasz się z tym zaburzeniem.
Spis treści
Czym jest fobia społeczna?
Fobia społeczna, według słownika medycznego, to zaburzenie lękowe, które charakteryzuje się przesadnym, uporczywym strachem przed uważną obserwacją ze strony innych osób. „Przesadnym” znaczy nieadekwatnym do obiektu fobii, czyli niezwiązanym z żadnymi poważniejszymi konsekwencjami. Osoba borykająca się z tym zaburzeniem odczuwa lęk przed odrzuceniem, wyśmianiem czy skrytykowaniem. Niekiedy strach, a wraz z nim ogromny stres i paraliż, może pojawić się na samą myśl o publicznym wystąpieniu – mówi się wówczas o lęku antycypacyjnym (potocznie mówiąc lęku przed lękiem), występującym nawet do kilku tygodni przed wydarzeniem. Strach często przemija po powrocie do domu lub bliższym zapoznaniu się z rozmówcą.
Fobia społeczna dotyka nawet 3-4% polskiej populacji. Jej objawy mogą być zauważalne już w wieku dziecięcym i z czasem nasilać się, powodując upośledzenie niektórych podstawowych czynności. Według badań* zespół lęku społecznego w dorosłym życiu występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn (stosunek 3:2). W przypadku dzieci częstotliwość występowania zaburzenia jest na tym samym poziomie u obu płci. Fobię społeczną łatwo pomylić z nieśmiałością lub niechęcią do kontaktów społecznych.
Jakie są przyczyny fobii społecznej?
Przyczyny fobii społecznej nie zostały w pełni potwierdzone – każdy przypadek diagnozowany jest indywidualnie. Zazwyczaj jednak podczas badania zaburzenia lękowego sprawdza się cztery podłoża:
- podłoże genetyczne – jeżeli w najbliższej rodzinie badanego pojawiła się fobia społeczna, to on, jako dziecko lub wnuk, może odziedziczyć zaburzenie,
- podłoże neurobiologiczne – niekiedy zdarza się, że za fobię społeczną odpowiada nieprawidłowe działanie niektórych obszarów mózgu. Zbyt wysoka aktywność ciała migdałowatego może skutkować zapamiętywaniem większej ilości negatywnych emocji (w tym też strachu) przez długi czas,
- podłoże osobowościowe – niektóre osoby wykształciły w sobie cechy, które odpowiedzialne są za podatność na ocenę lub krytykę innych, co może potęgować strach, a w konsekwencji przerodzić się w fobię,
- podłoże środowiskowe – to, w jakim środowisku osoba badana dorastała i jak się wychowywała, może mieć wpływ na pojawienie się fobii. Osoby prześladowane, wyzywane lub odrzucane mają większe ryzyko popadnięcia w zaburzenie lękowe. Takie ryzyko mają też osoby otoczone przez rodziców przesadnym kokonem opiekuńczości.
Objawy fobii społecznej według ICD-11
Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-11 autorstwa Światowej Organizacji Zdrowia jasno określa cechy charakterystyczne dla fobii społecznej. Do najpopularniejszych objawów zaburzenia można zaliczyć:
- wyraźny i nadmierny strach lub niepokój występujący stale w jednej lub kilku sytuacjach społecznych, np. podczas rozmowy, jedzenia w obecności innych osób, wygłaszania przemówienia,
- obawa przed negatywną oceną zachowania przez inne osoby, która będzie dla badanego zawstydzająca, upokarzająca, obraźliwa lub doprowadzi do odrzucenia,
- unikanie lub znoszenie z ogromnym strachem istotnych sytuacji społecznych, np. rozmowa z przełożonym,
- mocno utrudnione funkcjonowanie osobiste, społeczne, rodzinne, edukacyjne i zawodowe – utrzymywanie prawidłowego funkcjonowania jest bardzo trudne, a niekiedy niemożliwe,
- odczuwanie dolegliwości natury somatycznej (fizycznej), w tym:
- przyspieszony oddech i duszności,
- przyspieszona akcja serca,
- drżenie mięśni (rąk, nóg),
- problemy z wysławianiem się,
- zaczerwienienie się i pocenie,
- nudności,
- szum w uszach.
W przypadku fobii społecznej objawy nie są przejściowe, tzn. utrzymują się przez dłuższy czas (nawet przez kilka miesięcy). Dodatkowo nie można ich wytłumaczyć innymi zaburzeniami psychicznymi jak agorafobia, zaburzenie dysmorficzne ciała, zaburzenie odniesienia węchowego.
Leczenie fobii społecznej – metody
W przypadku zdiagnozowania zespołu lęku społecznego przez specjalistę wyróżnia się kilka metod leczenia:
- terapię indywidualną,
- terapię grupową,
- psychoedukację,
- farmakologię.
Najpopularniejsza w zastosowaniu jest terapia behawioralna oraz terapia poznawczo-behawioralna. Leczenie fobii społecznej to jednak długotrwały proces i często rozpoczyna się od psychoedukacji, czyli przekazania pacjentowi informacji o jego obecnym stanie zdrowia, zaznajomienia go z zaburzeniem oraz możliwościami funkcjonowania z fobią. Terapia behawioralna i poznawczo-behawioralna mają natomiast na celu odkrycie przyczyn zaburzenia, znalezienie źródła pojawiania się strachu oraz stopniowego oduczania zachowań niepożądanych. Z czasem dochodzą do tego treningi asertywności i umiejętności społecznych.
Terapie mogą odbywać się w grupach, lecz zazwyczaj jest to kolejny etap leczenia – dla zapewnienia maksymalnego komfortu pacjenta sugerowane jest rozpoczęcie od terapii indywidualnej. W każdym przypadku psycholog dobierze odpowiednią technikę leczenia, a w razie potrzeby zaleci uzupełnienie jej farmakologią, czyli lekami niwelującymi stres.
Nieśmiałość czy fobia społeczna? — Test Liebowitza
Wiele osób błędnie wskazuje u siebie fobię społeczną. Znacznie częściej w ich przypadku chodzi o nieśmiałość lub introwersję. Są to jednak cechy osobowościowe, a nie zaburzenie lękowe. Prosty przykład – introwertyk odmówi spotkania ze znajomymi, gdyż woli zostać w domu i poczytać książkę. Osoba borykająca się z fobią społeczną często chciałaby wyjść, ale ze względu na stres oraz obawy musi pozostać w domu.
Do diagnostyki fobii społecznej bardzo często stosuje się Skalę Lęku Społecznego Liebowitza (Liebowitz Social Anxiety Scale – LSAS). Test można wykonać samemu, jednak bardzo ważne, by być w tym szczerym. Oto kilka pytań z testu Liebowitza. Przeczytaj je i odpowiedz sobie, jak duży stres wywołuje w Tobie dane wydarzenie oraz jak często takich sytuacji unikasz.
- Korzystanie z telefonu w miejscach publicznych.
- Uczestnictwo w zajęciach w małej grupie.
- Jedzenie i picie w miejscach publicznych.
- Rozmowa z przełożonym.
- Granie, występowanie lub przemawianie przed publicznością.
- Chodzenie na imprezy.
- Praca, będąc obserwowanym.
- Dzwonienie do kogoś, kogo nie znasz zbyt dobrze.
- Rozmowa twarzą w twarz z kimś, kogo nie znasz zbyt dobrze.
- Spotkania z nieznajomymi.
- Wchodzenie do pokoju, gdy inni już siedzą.
- Wyrażanie niezgody lub dezaprobaty wobec kogoś, kogo nie znasz zbyt dobrze.
- Zwrot towaru do sklepu w celu zwrotu pieniędzy.
To tylko kilka wybranych pytań. Kompletny test wraz ze skalą punktacji znajdziesz tutaj: https://nationalsocialanxietycenter.com/liebowitz-sa-scale/. Pamiętaj jednak, że ostateczną decyzję o ewentualnym występowaniu zaburzenia powinien podjąć specjalista.
Jeżeli miewasz problemy z kontaktami międzyludzkimi, odczuwasz duży stres lub niepokój przed wydarzeniami, w których chciałbyś/chciałabyś wziąć udział, zapisz się na terapię. Nie powinno się samodzielnie diagnozować – najlepiej, aby niepokojące objawy ocenił psycholog. Mikołów to miejscowość, w której znajdziesz specjalistów zajmujących się leczeniem różnego rodzaju fobii. Ocenią oni, z jak dużym problemem się borykasz i nawet jeśli wykluczą fobię społeczną, będą w stanie przedstawić Ci pakiet treningów pozwalających poczuć się pewniej w niektórych sytuacjach.
Źródła:
* R.C. Kessler, K.A. McGonagle, S. Zhao, C.B. Nelson i inni. Lifetime and 12-month prevalence of DSM-III-R psychiatric disorders in the United States. Results from the National Comorbidity Survey. „Arch Gen Psychiatry”, s. 8–19, styczeń 1994.
Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-11:
https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http://id.who.int/icd/entity/2062286624
Skala Lęku Społecznego Liebowitza:
https://nationalsocialanxietycenter.com/liebowitz-sa-scale/